Küresel maden endüstrisi, yüksek risk ve yüksek sermaye yatırımı temeli üzerinde çalışır. Bu pazarın etkin işleyebilmesi için güven inşa edecek ve maden varlıklarının potansiyel değerini değerlendirmek için ortak bir zemin sağlayacak bir mekanizmaya ihtiyaç vardır. Evrensel olarak JORC Kodu olarak bilinen Avustralasya Arama Sonuçları, Maden Kaynakları ve Cevher Rezervlerinin Raporlanması Kodu, bu temel mekanizmayı sağlar. JORC Kodu bir devlet düzenlemesi veya madencilik için teknik bir el kitabı değildir; şirketlerin maden projeleriyle ilgili bilgileri kamuya nasıl raporlayacaklarına dair asgari standartları belirleyen profesyonel bir uygulama kodudur.

1.1 JORC Kodunun Tanımı: Yatırımcı Güveni İçin Küresel Standart

JORC Kodu, maden Arama Sonuçları, Maden Kaynakları ve Cevher Rezervlerini tanımlanmış jeolojik güven seviyeleri ile teknik ve ekonomik faktörlerin değerlendirilmesine dayalı olarak sınıflandırmak için zorunlu bir sistem sunar. Temel amacı, kamuya açık raporların—borsa duyuruları, yıllık raporlar, web sitesi paylaşımları ve yatırımcı sunumları dahil—yatırımcılar ve profesyonel danışmanlarının bir maden projesi hakkında makul ve dengeli bir yargıya varabilmeleri için yeterli bilgi sağlamasını güvence altına almaktır.

Koda otorite kazandıran unsur, başta Avustralya Menkul Kıymetler Borsası (ASX) ve Yeni Zelanda Borsası (NZX) olmak üzere büyük borsaların listeleme kurallarına dahil edilmesidir; bu da, maden varlıkları hakkında raporlayan tüm halka açık şirketler için uyumu zorunlu kılar. Kod, Avustralya Madenler Konseyi (MCA), Avustralasya Madencilik ve Metalurji Enstitüsü (AusIMM) ve Avustralya Jeologlar Enstitüsü (AIG) gibi üç ana endüstri kuruluşunu temsil eden Ortak Cevher Rezervleri Komitesi (JORC) tarafından hazırlanır ve güncellenir. Ayrıca JORC, raporlama standartlarını küresel ölçekte uyumlaştıran Uluslararası Maden Rezervleri Raporlama Standartları Komitesi’nin (CRIRSCO) önemli bir üyesidir; böylece JORC uyumlu bir rapor uluslararası alanda da anlaşılır ve saygı görür.

JORC Kodunun temel katkısı, piyasayı mümkün kılan bir mekanizma olmasıdır. Standart bir terminoloji ve net bir sınıflandırma çerçevesi oluşturarak, madencilik şirketleri ile yatırımcı topluluğu arasındaki bilgi asimetrisini azaltır. Bu ortak dil, farklı projelerin anlamlı şekilde karşılaştırılmasını sağlar ve spekülatif ve yüksek riskli maden arama ve geliştirme işine sermaye çekmek için gereken şeffaflık ve güven ortamını oluşturur. Jeolojik potansiyeli, iletişime açık ve karşılaştırılabilir bir varlık sınıfına dönüştürerek etkin ve bilinçli bir piyasanın temelini atar.

1.2 Üç Temel İlke: Şeffaflık, Önemlilik ve Yeterlilik

JORC Kodunun işleyişi ve uygulanması üç temel ilkeye dayanır: Şeffaflık, Önemlilik (Materyalite) ve Yeterlilik (Kompetans). Bunlar yalnızca ideal değil, tüm kamu raporlamasını yöneten uygulanabilir etik bir çerçevedir.

• Şeffaflık: Bir kamu raporunun, okuyucunun içeriği net ve yanıltıcı olmayacak şekilde anlamasını sağlayacak yeterlilikte bilgi sunmasını gerektirir. Raporlayan tarafın bildiği ilgili bilgilerin atlanmasından kaynaklanabilecek yanlış anlamaların önüne geçilmelidir.
• Önemlilik (Materyalite): Bir kamu raporunun, yatırımcılar ve profesyonel danışmanlarının projeyle ilgili dengeli bir yargıya varabilmesi için makul olarak ihtiyaç duyacağı tüm bilgileri içermesini gerektirir. İlgili bilgi atlanırsa, bunun gerekçesi sunulmalıdır. Önemlilik için ölçüt, bir bilginin varlığının veya yokluğunun projenin değer algısını etkileyip etkilemeyeceğidir.
• Yeterlilik (Kompetans): Kamu raporlarının, uygun nitelik ve deneyime sahip bir profesyonel tarafından hazırlanması veya onun gözetiminde yapılması zorunludur. Bu kişi, uygulanabilir bir mesleki etik ve davranış koduna tabi olmalıdır.

Bu üç ilke birbirine bağlıdır ve güçlü bir hesap verebilirlik sistemi oluşturur. JORC raporlamasının tüm yapısı, özellikle Tablo 1’deki ayrıntılı kontrol listeleri, bu ilkelerin pratik uygulamasıdır. Önemli bir konuda şeffaf olmamak, doğrudan Kodun ihlalidir. Çalışmanın, disiplin süreçleri olan bir meslek kuruluşuna üye bir profesyonel tarafından onaylanması zorunluluğu, bu ilkelere büyük ağırlık kazandırır. Bu çerçeve, madencilik sektöründe kamu raporlamasında hesap verebilirliği ve bütünlüğü sağlamak için güçlü bir araçtır.

1.3 Yetkin Kişi’nin Rolü: JORC Çerçevesinin Kilit Noktası

Yeterlilik ilkesinin merkezinde Yetkin Kişi (Competent Person, CP) rolü vardır. JORC Kodu, CP’yi AusIMM, AIG veya disiplin gücü olan başka bir Tanınmış Meslek Kuruluşu (RPO) üyesi veya üstat üyesi olan bir maden profesyoneli olarak tanımlar.

CP için gereklilikler katı ve nettir. Bir kişinin, hem değerlendirilen mineralizasyon tipi veya yatak türü hem de yapılan spesifik faaliyet için ilgili en az beş yıllık deneyime sahip olması gerekir. Örneğin, 20 yıllık masif sülfid yataklarında deneyimi olan bir jeolog, alüvyon altın raporu için CP olamaz; çünkü örnekleme ve değerlendirme teknikleri çok farklıdır. Benzer şekilde, bir Maden Kaynağı tahmini için CP’nin kaynak tahmini konusunda, bir Cevher Rezervi tahmini için ise rezerv dönüşümü için gerekli teknik ve ekonomik değerlendirme konusunda deneyimi olmalıdır. CP, yaptığı işten şahsen sorumludur. Herhangi bir kamu raporu için, CP’nin kendi bilgisinin raporda yer aldığı biçim ve bağlamda yayımlanmasına yazılı onay vermesi gerekir. Bu, CP’yi tüm sistemin kilit noktası yapar; çünkü mesleki itibarı ve konumu doğrudan raporun doğruluğu ve bütünlüğüyle ilişkilidir.

Madencilik projelerinin artan karmaşıklığı, özellikle Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ESG) konularının yükselişiyle, tek bir kişinin tüm alanlarda derin uzmanlığa sahip olmasını zorlaştırmıştır. Bunu kabul eden 2024 JORC güncellemesi, “Uzman” rolünü resmen tanıtmaktadır. Bu sayede CP, raporun belirli bölümleri için başka nitelikli profesyonellerin (ör. çevre bilimciler, jeoteknik mühendisleri, hidrojeologlar) çalışmalarına dayanabilir. Uzman kendi uzman görüşünü ve onayını verirken, CP, Uzmanın çalışmasını eleştirel şekilde gözden geçirmek ve yanıltıcı olmayacak şekilde sunulmasını sağlamakla genel sorumluluğu korur. Bu evrim, tek kişilik sorumluluktan daha sağlam, ekip tabanlı bir yaklaşıma geçişi simgeler ve rapor kalitesini artırırken CP’nin doğrudan uzmanlığı dışındaki konularda sorumlu tutulmasını önler.

Bölüm I: Gerçeğin Temeli – Veri Toplama ve Doğrulama

Tüm JORC sınıflandırma sistemi, spekülatif bir Arama Sonucundan yüksek güvenli Kanıtlanmış Cevher Rezervine kadar, bir veri piramidi üzerine inşa edilmiştir. Temeldeki verinin kalitesi ve bütünlüğü—sondaj ve örnekleme ile toplanan—sonraki tüm adımların güvenilirliğini belirler. JORC Kodu, Tablo 1’deki ayrıntılı kriterlerle, bu temel verinin nasıl toplandığı ve doğrulandığının titizlikle açıklanmasını zorunlu kılar.

2.1 Sondaj Teknikleri ve En İyi Uygulamalar

Bir mineral yatağını yüzeyin altında anlamanın ilk adımı genellikle sondajdır. JORC Kodu, kullanılan sondaj tekniklerinin raporda belirtilmesini zorunlu kılar; çünkü farklı yöntemlerin farklı avantajları, dezavantajları ve yanlılık potansiyeli vardır. Yaygın yöntemler şunlardır:

• Elmaslı Karotlu Sondaj (DD): Elmas kaplı bir matkap ucu ile kayaçtan silindirik bir karot alınır; bu yöntem en ayrıntılı jeolojik ve yapısal bilgiyi sağlar. Raporda karot çapı ve jeolojik yapıların yerinde yönünü belirlemek için karotun yönlendirilip yönlendirilmediği gibi ayrıntılar belirtilmelidir.
• Ters Dolaşımlı (RC) Sondaj: Pnömatik çekiçle kayaç kırıntıları üretilir ve delik çubuklarının içinden yüzeye çıkarılır. Elmaslı sondaja göre daha hızlı ve ucuzdur, ancak daha az yapısal bilgi sağlar.
• Diğer Yöntemler: RAB, auger veya sonik sondaj gibi çeşitli diğer yöntemler, özellikle erken aşama aramalarda kullanılabilir ve açıkça tanımlanmalıdır.

En önemli unsur sondaj örneği geri kazanımıdır. Kod, geri kazanımın nasıl ölçüldüğünün ve sonuçlarının belirtilmesini zorunlu kılar. Tam veya yüksek geri kazanım, alınan örneğin sondaj aralığını temsil etme olasılığının yüksek olduğunu gösterir. Tersine, zayıf geri kazanım—sondajla çıkarılan kayanın önemli bir kısmının kaybolması—büyük bir uyarı işaretidir. Çünkü bu kayıp, tercihe bağlı olabilir; örneğin, daha yumuşak, gevşek veya çok çatlaklı bölgeler (genellikle yüksek tenörlü mineralizasyonla ilişkili) sondaj sırasında yıkanabilir. Bu, yatağın gerçek tenörünü olduğundan düşük gösteren yanlı bir örnekle sonuçlanır. Yetkin Kişi, örnek geri kazanımı ile tenör arasında bir ilişki olup olmadığını değerlendirmeli ve olası yanlılıkları tartışmalıdır. Raporlarda genellikle yüksek geri kazanım oranları (%90 üzeri gibi) veri kalitesinin ana göstergesi olarak belirtilir.

Son olarak, alınan tüm malzeme—karot veya kırıntı—nitelikli bir kişi tarafından jeolojik ve/veya jeoteknik olarak loglanmalıdır. Bu loglama, nitel (kayaç tipi, alterasyon tanımı) veya nicel (çatlak sıklığı ölçümü) olabilir ve sonraki Maden Kaynağı tahmini ve madencilik çalışmalarını destekleyecek ayrıntı düzeyinde yapılmalıdır.

2.2 Numune Alma Protokolleri ve Hazırlık

Sondajla kaya yüzeye çıkarıldıktan sonra, laboratuvar analizi için bir numune alınmalıdır. Tüm numune alma ve alt numune alma prosedürlerinin amacı, alınan aralığın tamamını gerçekten temsil eden küçük bir örnek (genellikle birkaç kilogram veya daha az) elde etmektir. JORC Kodu, bu prosedürlerin açıkça açıklanmasını zorunlu kılar.

Elmaslı karot için, karotun kesilip kesilmediği ve hangi kısmının numune olarak alındığı (genellikle yarım karot analiz için gönderilir, diğer yarısı referans için saklanır) belirtilmelidir. RC kırıntıları için, metre başına onlarca kilogram olabilen malzemenin nasıl bölündüğü açıklanmalıdır. Yaygın yöntemler arasında riffle splitter veya döner splitter ile yönetilebilir ve temsil edici alt numune elde edilmesi yer alır.

Nihai numune boyutunun uygunluğu, tane boyutu ve mineralizasyonun doğasına göre değerlendirilmelidir. Örneğin, iri taneli altın içeren bir yatak, ince dağılmış mineralizasyona sahip bir yatağa göre daha büyük numune boyutu ve farklı hazırlık teknikleri gerektirir; aksi halde numune yanlılığı oluşabilir.

Son olarak, raporda numune güvenliğini sağlamak için alınan önlemler açıklanmalıdır. Sondajdan laboratuvara kadar olan bu “emanet zinciri”, numunelerin karışmamasını, kirlenmemesini veya kurcalanmamasını garanti altına alır ve sonuçların bütünlüğünü sağlar.

2.3 QA/QC’nin Vazgeçilmez Gerekliliği

Kalite Güvencesi (QA), veri kalitesini sağlamak için planlanan sistem ve prosedürleri; Kalite Kontrol (QC) ise bu sistemlerin etkinliğini doğrulamak için kullanılan önlemleri ifade eder. Kapsamlı, bağımsız bir QA/QC programı, modern ve güvenilir bir maden arama programının zorunlu bileşenidir ve JORC raporlamasının ana odak noktalarından biridir. Amacı, analitik laboratuvarın performansının bağımsız, “kör” bir denetimini sağlamaktır; yalnızca laboratuvarın kendi iç QC’sine güvenmek kabul edilemez bir uygulamadır.

Program, analiz için gönderilen rutin numune akışına sistematik olarak çeşitli kontrol numuneleri eklenmesini içerir. Laboratuvar, hangi numunelerin kontrol olduğunu bilmez; böylece performansı tarafsız şekilde değerlendirilir. Üç ana kontrol numunesi türü vardır:

1. Sertifikalı Referans Malzemeler (CRM): “Standart” olarak da bilinir; birden fazla laboratuvarda analiz edilerek element(ler)in bilinen konsantrasyonu belirlenmiş toz kaya numuneleridir. Analitik sürecin doğruluğunu izlemek için kullanılır.
2. Boş Numuneler (Blank): Hiç mineral içermeyen malzeme (ör. steril kaya veya kum) numuneleridir. Numune hazırlama ve analiz aşamalarında kontaminasyonu izlemek için kullanılır. Boş numunede yüksek tenör sonucu, laboratuvarda ciddi bir sorun olduğunu gösterir.
3. Çift Numuneler (Duplicate): Birincil numuneden farklı aşamalarda ikinci bir numune alınarak hassasiyet (ölçüm tekrarlanabilirliği) izlenir.
   • Saha Çiftleri: Aynı sondaj aralığından alınan ikinci numune (ör. diğer yarım karot veya RC kırıntısının ikinci bölümü). Yatak ve tüm sonraki adımların toplam değişkenliğini ölçer.
   • Kırma ve Pulp Çiftleri: Laboratuvarda kırma veya öğütme sonrası alınır ve laboratuvar süreçlerinin hassasiyetini ölçer.

Sektör standardı olarak, kontrol numuneleri toplam numunelerin en az %5’ini oluşturmalıdır; bu oran proje aşamasına ve mineralizasyon tipine göre değişebilir. QA/QC programı sonuçları zamanında izlenmeli ve herhangi bir başarısızlık (ör. CRM sonucu kabul edilebilir sınırların dışında) araştırılıp düzeltilmelidir. JORC Kodu, QA/QC prosedürlerinin niteliği ve özet sonuçlarının Tablo 1’de açıklanmasını zorunlu kılar. Zayıf veya olmayan QA/QC programına sahip bir projede, veri kalitesi bilinmeyen ve doğrulanamayan olur; bu da sonraki kaynak tahmininin güvenilirliğini ciddi şekilde zedeler.

Kontrol Numune Türü	Amaç	Yaygın Ekleme Oranı	Örnek (100 ana numunede)
Sertifikalı Referans Malzeme (CRM)	Laboratuvar analizinin doğruluğunu izlemek	1/20 – 1/50	2-5 CRM numunesi
Kaba Boş Numune	Numune hazırlama ve analizde kontaminasyonu izlemek	1/50 – 1/100	1-2 Boş numune
Saha Çifti	Toplam hassasiyeti izlemek (jeoloji + numune + analiz)	1/20 – 1/50	2-5 Çift numune
Toplam Kontrol Numune			5-12 (%5-12 toplam gönderim)

Bölüm II: JORC Sınıflandırma Yolu

Güvenilir veri toplandıktan ve doğrulandıktan sonra, Yetkin Kişi bu verileri yorumlayarak mineral varlığını tanımlama ve sınıflandırma sürecine başlayabilir. JORC Kodu, ilk spekülatif bulgulardan sağlam, ekonomik olarak değerlendirilmiş rezervlere kadar net bir adım adım yol sunar. Bu ilerleme, artan jeolojik bilgi ve güven seviyelerine dayanır.

3.1 Adım 1: Arama Sonuçlarının Raporlanması

Bu, genellikle ilk sondaj programını takiben yapılan kamuya açıklamanın en erken aşamasıdır. Arama Sonuçları, sondaj deliklerinden, hendeklerden veya jeokimyasal çalışmalardan elde edilen verileri içerebilir. JORC Kodu, şirketlerin aşırı iyimser veya yanıltıcı raporlama yapmasını önlemek için bu tür raporlamaya sıkı kurallar getirir.

En önemli gereklilik dengeli raporlamadır. Yani bir şirket, yalnızca en iyi sondaj kesitlerini seçerek raporlayamaz; zayıf veya mineralize olmayanları atlayamaz. Tüm sonuçların kapsamlı raporlanması pratik değilse, rapor hem yüksek hem de düşük tenörleri temsil edecek şekilde olmalı, projenin potansiyeli hakkında yanıltıcı bir izlenim yaratmamalıdır.

Ayrıca, sondaj yaka konumları, derinlikler ve azimutlar gibi tüm önemli bilgiler dahil edilmelidir. Mineralizasyonun genişliğiyle ilgili kritik bir raporlama detayı vardır. Sondaj kesitleri “delik boyunca uzunluk” olarak ölçülür. Ancak, bir sondaj deliği mineralize bir gövdeyi eğik açıyla keserse, delik boyunca uzunluk, gövdenin “gerçek genişliğinden” çok daha uzun olur. Bağlam olmadan uzun bir delik kesiti raporlamak yanıltıcı olabilir. Bu nedenle, gerçek genişlik biliniyorsa raporlanmalıdır; bilinmiyorsa, raporda “delik boyunca uzunluk, gerçek genişlik bilinmiyor” gibi açık bir ifade yer almalıdır. Bu kurallar, bir projenin en spekülatif aşamasında bilimsel ve bağlamsal dürüstlüğü sağlamak için tasarlanmıştır.

3.2 Adım 2: Maden Kaynağının Tanımlanması

Arama ilerledikçe ve yatağın jeolojik anlayışı arttıkça, Yetkin Kişi bir Maden Kaynağı tahmini yapabilir. Maden Kaynağı, Dünya kabuğunda, biçimi, tenörü ve miktarı ekonomik olarak çıkarılma olasılığı olan (RPEEE) bir malzeme konsantrasyonu olarak tanımlanır.

RPEEE kavramı, JORC sürecinde uygulanan ilk büyük ekonomik filtredir. Yetkin Kişi, potansiyel madencilik ve işleme yöntemleriyle ilgili makul varsayımlara dayanarak, yatağın gelecekte kârlı şekilde çıkarılabileceğine dair profesyonel bir yargıda bulunmalıdır. Bu tam bir fizibilite çalışması değildir; ancak yalnızca jeolojik anomali olan ve ekonomik olarak çıkarılması mümkün olmayan oluşumların kaynak olarak sınıflandırılmasını önler. Bu engelin önemi artmaktadır; 2024 JORC güncellemesiyle “eventual” (nihai) kelimesinin çıkarılması ve çok uzun vadeli, gerçekçi olmayan varsayımlara dayalı kaynak raporlarının önlenmesi hedeflenmektedir.

Maden Kaynakları, artan jeolojik güven seviyelerine göre üç kategoriye ayrılır:

• Tahayyül Edilen (Inferred) Maden Kaynağı: En düşük güven seviyesidir. Miktar ve tenör, sınırlı jeolojik kanıt ve örneklemeye dayanarak tahmin edilir. Jeolojik ve tenör sürekliliği ima edilebilir, ancak doğrulanamaz. Yüksek belirsizlik içerir ve Cevher Rezervine dönüştürülemez. Genellikle spekülatif kabul edilir ve daha fazla arama ile üst kategoriye çıkarılması gerekir.
• Göstergeli (Indicated) Maden Kaynağı: Orta düzeyde güven içerir. Miktar, tenör, yoğunluk ve diğer özellikler, gözlem noktaları (ör. sondaj delikleri) arasında jeolojik ve tenör sürekliliğinin varsayılmasına yetecek kadar ayrıntılı ve güvenilir bilgiye dayanır. Ön madencilik planlaması ve ekonomik değerlendirme için yeterince iyi tanımlanmıştır.
• Ölçülmüş (Measured) Maden Kaynağı: En yüksek güven seviyesidir. Jeolojik kanıtlar (ör. sık aralıklı sondaj) o kadar ayrıntılı ve güvenilirdir ki, jeolojik ve tenör sürekliliği doğrulanmıştır. Detaylı madencilik planlaması ve nihai ekonomik değerlendirme için yeterince iyi anlaşılmıştır.

3.3 Adım 3: Cevher Rezervine Dönüşüm

Çoğu madencilik projesinin nihai hedefi, bir Maden Kaynağının kârlı şekilde çıkarılabileceğini göstermektir. Bu, onu bir Cevher Rezervine dönüştürerek sağlanır. Cevher Rezervi, Gösterge ve/veya Ölçülmüş Maden Kaynağının ekonomik olarak çıkarılabilir kısmı olarak tanımlanır. Bu dönüşüm, İnferred Kaynaklar üzerinde yapılamaz ve titiz bir süreçtir.

Bu dönüşümdeki kritik adım, Değiştirici Faktörlerin (Modifying Factors) uygulanmasıdır ve en azından bir Ön Fizibilite Çalışması (PFS) gerektirir. PFS, teknik olarak uygulanabilir ve ekonomik olarak kârlı bir maden planının geliştirilebileceğini göstermelidir.

3.3.1 Değiştirici Faktörlere Derinlemesine Bakış

Değiştirici Faktörler, projenin uygulanabilirliğini değerlendirmek için jeolojinin ötesinde dikkate alınan tüm unsurlardır. Jeolojik kaynağı gerçek bir ekonomik rezerve dönüştüren köprüdür. Bu faktörlerin kapsamı zamanla önemli ölçüde genişlemiş, ESG konuları ikincil olmaktan çıkarak proje riski ve değerinin ana belirleyicisi haline gelmiştir. 2024 JORC güncellemesi, ESG ve risk değerlendirmesinin kamu raporlamasında önemini resmen artırmaktadır.

Değiştirici Faktör	Açıklama ve Pratik Örnekler
Madencilik	Madencilik yöntemi, maden tasarımı, seyreltme ve cevher kaybı. Örnek: Yatak düşük maliyetli açık ocak için uygun mu, yoksa daha pahalı yeraltı yöntemleri mi gerektiriyor?
İşleme & Metalurji	Değerli metalin cevherden çıkarılma yöntemi ve geri kazanım oranı. Örnek: Altın basit siyanür liçiyle %95 geri kazanımla alınabiliyor mu, yoksa yalnızca %75 geri kazanımlı karmaşık ve pahalı flotasyon mu gerekiyor?
Altyapı	Enerji, su, yol, liman ve iş gücü için konaklama erişimi. Örnek: Proje uzak bir bölgede ve 100 km yol ile özel enerji santrali gerektiriyor; bu da sermaye maliyetini artırıyor.
Ekonomi	Sermaye ve işletme maliyet tahminleri, emtia fiyatları, döviz kurları ve genel finansal fizibilite (NPV, IRR). Örnek: Bakır fiyatı 8.000 USD/ton iken proje kârlı, 6.500 USD/tonda değil.
Pazarlama	Nihai ürünün satılabilirliği; alıcıların varlığı, lojistik ve satış anlaşmaları. Örnek: Maden, yalnızca birkaç ergitme tesisinin işleyebileceği safsızlık içeren özel bir konsantre üretecek.
Hukuki	Maden ruhsatlarının yasal durumu, harçlar ve yasal anlaşmalar. Örnek: Maden ruhsatı alınmış ve geçerli mi? Şirketin mülkiyetine karşı yasal itiraz var mı?
Çevresel	Çevresel etkiler, atık yönetimi (pasa barajı), su yönetimi ve kapatma/rehabilitasyon gereklilikleri. Örnek: Proje için yeni bir pasa depolama tesisi izni gerekiyor ve kamuoyu ile düzenleyici gecikmeler yaşanıyor.
Sosyal	Yerel topluluklar, yerli gruplar ve diğer paydaşlarla ilişkiler; “sosyal faaliyet izni”. Örnek: Şirket, arazi sahiplerinin desteğini alamamış ve saha erişimi engelleniyor.
Devlet	Hükümetle ilişkiler, siyasi istikrar, izin süreci ve vergi rejimleri. Örnek: Son hükümet değişikliğiyle ulusal maden harcı oranı artırıldı ve projenin ekonomisi tehdit altında.

3.3.2 Son Sınıflandırma: Muhtemel ve Kanıtlanmış Cevher Rezervleri

Değiştirici Faktörler teknik bir çalışmada başarıyla uygulandıktan sonra, ilgili Maden Kaynağı kısmı Cevher Rezervine dönüştürülür. Kaynaklar gibi, Rezervler de güven seviyesine göre sınıflandırılır:

• Muhtemel (Probable) Cevher Rezervi: Göstergeli Maden Kaynağının ekonomik olarak çıkarılabilir kısmıdır. Bazı durumlarda, bir veya daha fazla Değiştirici Faktörde güven daha düşükse, Ölçülmüş Maden Kaynağından da türetilebilir. Geliştirme kararı için yeterli güven sağlar.
• Kanıtlanmış (Proved) Cevher Rezervi: Ölçülmüş Maden Kaynağının ekonomik olarak çıkarılabilir kısmıdır. Kanıtlanmış Rezerv, jeolojik tahmin ve tüm Değiştirici Faktörlerde yüksek güven içerir. En ayrıntılı maden planlaması ve finansal tahminlerin temelini oluşturur.

Tüm sınıflandırma sistemi, varlıkların artan jeolojik bilgiyle soldan sağa, teknik ve ekonomik Değiştirici Faktörlerde artan güvenle yukarıdan aşağıya hareket ettiği bir çerçeve olarak görselleştirilebilir.

Artan Jeolojik Güven →	Arama Sonuçları	Tahayyül Edilen Kaynak	Göstergeli Kaynak	Ölçülmüş Kaynak
↓ Değiştirici Faktörlerde Artan Güven		(Cevher Rezervine dönüştürülemez)	↓	↓
Teknik & Ekonomik Çalışmalar (PFS, FS)			Muhtemel Cevher Rezervi	Kanıtlanmış Cevher Rezervi

Bölüm III: JORC Raporlama Çerçevesinin Uygulamada Kullanımı

JORC Kodunun ilkeleri ve sınıflandırmaları, ana uyum belgesi olan Tablo 1 ile hayata geçirilir. Bu tablo, her kamu raporu için Şeffaflık, Önemlilik ve Yeterlilik ilkelerinin pratikte sağlanmasını garanti altına alır.

4.1 JORC Tablo 1’in Anlaşılması: Şeffaflığın Motoru

Tablo 1, Yetkin Kişinin dikkate alıp raporlaması gereken değerlendirme ve raporlama kriterlerinin kapsamlı bir kontrol listesidir. Proje yaşam döngüsünü takip eden bölümlere ayrılmıştır:

• Bölüm 1: Numune Alma Teknikleri ve Veriler
• Bölüm 2: Arama Sonuçlarının Raporlanması
• Bölüm 3: Maden Kaynağı Tahmini ve Raporlanması
• Bölüm 4: Cevher Rezervi Tahmini ve Raporlanması
• Bölüm 5: Elmas ve Diğer Değerli Taşların Tahmini ve Raporlanması

Arama Sonuçları, Maden Kaynakları veya Cevher Rezervlerinin ilk kez kamuya açıklandığı veya önceki bir tahminde önemli değişiklik raporlandığı her durumda, Tablo 1’in ilgili tüm bölümlerinin özeti rapora eklenmelidir.

Tablo 1, basit bir kontrol listesinden çok daha fazlasıdır. Her kriter için Yetkin Kişi, kullanılan prosedürleri, yapılan varsayımları ve ulaşılan yargıları ayrıntılı şekilde açıklamalıdır. Örneğin, “analiz verisi ve laboratuvar testlerinin kalitesi” kriterinde, CP QA/QC protokollerini açıklamalı, doğruluk ve hassasiyetin kabul edilebilir seviyede olup olmadığını belirtmeli ve sonuçları tartışmalıdır. Bu süreç, CP’yi çalışması için ayrıntılı bir kamu gerekçesi oluşturmaya zorlar; böylece manşet rakamların arkasında kapsamlı bir teknik belge oluşur ve titiz inceleme ile meslektaş değerlendirmesine olanak tanır.

4.2 “Yoksa, Neden Yok?” Raporlama Esası

Tablo 1 çerçevesinin zekâsı, basit ama güçlü bir kurala dayanır: Her kriter için “yoksa, neden yok?” esasına göre doldurulmalıdır. Yani, tablonun ilgili bölümlerindeki her bir kriter için Yetkin Kişi açıklama yapmalıdır. Bir kriter uygulanamaz veya herhangi bir nedenle ele alınmamışsa, boş bırakılamaz; açıkça atlandığı belirtilmeli ve gerekçesi açıklanmalıdır.

Bu gerekçeli atlama ilkesi, Koda gerçek yaptırım gücü kazandırır. Raporlayanların rahatsız edici konuları veya zor soruları görmezden gelmesini engeller. Örneğin, Bölüm 1’deki bir kriter “Denetimler veya incelemeler”dir. Projenin numune ve verileri bağımsız bir denetime tabi tutulmamışsa, CP bunu belirtmelidir. Bu, yatırımcıya belirli bir dış doğrulama seviyesinin eksik olduğunu şeffaf şekilde iletir ve daha yüksek risk anlamına gelebilir. “Yoksa, neden yok?” esası, bilgi eksikliğini bizzat önemli bir bilgiye dönüştürür ve Şeffaflık ile Önemlilik ilkelerini, atlama yoluyla yanıltmanın önüne geçerek mükemmel şekilde destekler.

Sonuç: Bilinçli Analiz İçin JORC Kodunun Uygulanması

JORC Kodu, maden endüstrisinde kamu raporlamasının temelini oluşturur; yatırımcı güvenini artıran ve maden varlıkları için etkin bir küresel piyasa sağlayan disiplinli bir çerçeve sunar. Temelinde Şeffaflık, Önemlilik ve Yeterlilik ilkeleri ile uzman ve sorumlu Yetkin Kişi yer alır.

5.1 JORC İş Akışının Özeti: Veriden Değere

Bir araziden Cevher Rezervi beyanına giden yol, JORC çerçevesinde adım adım risk azaltma sürecidir. Sondaj ve örneklemeden yüksek kaliteli, doğrulanabilir veri toplanmasıyla başlar; bu veriler, sıkı QA/QC protokolleriyle yönetilir. Bu veri, Maden Kaynağı tahmininin temelini oluşturur ve jeolojik varlık artan güven kategorilerine ayrılır. Son olarak, gerçek dünyadaki Değiştirici Faktörlerin ayrıntılı teknik ve ekonomik çalışmalarda uygulanmasıyla, bu kaynağın ekonomik olarak çıkarılabilir kısmı somut bir Cevher Rezervine dönüştürülür. Yolculuğun her adımı, tüm varsayım ve yargılarıyla, zorunlu Tablo 1 kontrol listesinde şeffaf şekilde ortaya konur.

5.2 JORC’un Geleceği: Değişen Dünya İçin Dinamik Kod

JORC Kodu statik bir belge değildir. Gelişen teknolojiler, değişen yatırımcı öncelikleri ve toplumsal beklentilerle uyumlu kalmak için periyodik olarak gözden geçirilir ve güncellenir. 2024 JORC güncellemesine yönelik kapsamlı inceleme süreci, bu dinamizmin bir göstergesidir. Bu güncelleme, Çevresel, Sosyal ve Yönetişim (ESG) faktörlerinin şeffaf raporlanmasına büyük vurgu yapmakta, Yetkin Kişi’nin sorumluluklarını Uzman rolüyle netleştirmekte ve risk/fırsat analizini resmileştirmektedir.

Bu evrim, bir yatırımcı için “önemli” olanın tanımının, yalnızca tenör ve tonajın ötesine geçtiğini göstermektedir. Bir projenin çevre mevzuatı, topluluk ilişkileri ve siyasi riskler gibi karmaşık ağda yol alabilme yeteneği, artık jeolojisi kadar kritik bir değer unsurudur. JORC Kodu, bu değişimlere uyum sağlayarak, modern maden endüstrisinde yatırımcı koruması ve bilinçli karar alma için en etkili araç olmayı sürdürmektedir.

5.3 JORC Uyumlu Raporları Yorumlamak İçin Son Değerlendirmeler

İster yeni bir yatırımcı ister deneyimli bir analist olsun, JORC uyumlu bir rapor, sofistike bir değerlendirme için gereken bilgileri içerir. Anahtar, manşet rakamların ötesine bakmak ve Kodun ilkelerini rehber alarak doğru soruları sormaktır:

• Yeterlilik: Yetkin Kişi kimdir? Bu yatak tipi ve faaliyet için özgül, ilgili deneyimi nedir? Onay beyanı açık mı?
• Veri Kalitesi: Tablo 1, Bölüm 1’de sondaj, numune alma ve özellikle QA/QC programı hakkında ne söyleniyor? Standart, boş ve çift numune sonuçları kabul edilebilir mi? Numune geri kazanımı yüksek mi?
• Jeolojik Güven: Yüksek güvenli kaynakların (Ölçülmüş ve Göstergeli) düşük güvenli kaynaklara (Tahayyül Edilen) oranı nedir? Tahayyül Edilen Kaynak ağırlıklı bir proje, çok daha yüksek jeolojik risk taşır.
• Ekonomik Uygunluk: Değiştirici Faktörlerde detaylandırılan ana riskler ve varsayımlar nelerdir? Şirket, metalurji, altyapı, çevre izinleri ve sosyal faaliyet izniyle ilgili potansiyel zorlukları şeffaf şekilde ele almış mı?

Bu sorulara yanıt arayarak, JORC raporunu kullanan herkes, çerçevenin gücünden yararlanabilir; bir projenin beyan edilen değerinin gerçek temellerini anlayabilir ve gerçekten bilinçli bir karar verebilir.